ناموارۀ دکتر محمود افشار*

حسین مسرت

ناموارۀ دکتر محمود افشار یزدی؛ به کوشش: ایرج افشار و با همکاری کریم اصفهانیان، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، 1364 تا 1390. وزیری، دفترهای 1 تا 20.

به انگیزۀ بزرگداشت و یادبود دکتر محمود افشار یزدی، چهره آشنای تاریخ و فرهنگ ایران و نویسندۀ کتاب‌های نامی: گفتار ادبی، ت اروپا در ایران، افغان نامه و. نیز بنیانگذار مهنامۀ پربار آینده، فرزند پرکار وی بر آن می‌شود تا گفتارهای گرانبهایی را که در زمینه های تاریخ، ادبیّات فرهنگ و اجتماع به ویژه یزد به پاس خدمات ارزندۀ دکتر افشار از سوی نویسندگان نامور به نگارش درآمده در مجموعه‌ای 20 جلدی گرد آورد.

دفتر نخست دربردارندۀ 38 گفتار است. در این دفتر و در ص505 گفتاری ارزشمند از دکتر پرویز ورجاوند، چهرۀ آگاه مسایل معماری ایران به نام نگاهی به بافت کهن شهر یزد» به چاپ رسیده است.[1] در این گفتار هشت صفحه‌ای به نکات ریز و درخور توجّه بافت یزد پرداخته شده که برای پژوهندگان مسائل معماری یزد می‌تواند سودمند باشد.

دفتر دویم دربرگیرندۀ سی گفتار است. این دفتر با گفتار زیبا و دلنشین مهدی آذریزدی زینت یافته است. کتاب‌های قصّه‌های خوب برای بچّه‌های خوب، شعر قند و عسل و چند کار دیگر از یادگارهای این نویسندۀ تواناست که چند سالی است گویا دلش طاقت دوری یزد را نیاورده و دوباره باشندۀ یزد شده است. گفتار یادی از یک دیدار در یزد» (از ص 892 تا 906) هرچند به بهانۀ دیدار با دکتر محمود افشار نگارش یافته، امّا خود تاریخ گویایی است از پیشینۀ چاپ و سیر کتاب و کتابخوانی در یزد، خواندن آن بی گمان برای فرهنگدوستان یزدی سودمند خواهد بود.

امّا پربارترین دفتر این مجموعه (از دید گفتارهای یزد) دفتر سیم است که در سال 1366 به چاپ رسیده و 24 گفتار را در خود جای داده است. این دفتر را دو گفتار درباره یزد و چند گفتار جنبی در زمینه یزد، زینت داده است. نخست بر می‌خوریم به گفتاری که می‌توانست بهتر و کامل‌تر از این باشد، به نام تازیان حافظ و تازیان یزد» (ص 1477-1472) از احمد سهیلی خوانساری، چکیده وار و گذرا از کنار چندگانگی که بین گردآورندگان و مفسّران دیوان حافظ بر سر واژۀ تازیان و پارسایان در شعر حافظ آمده، شتابان می‌گذرد. بیت مورد بحث این است:

پس از آن می‌رسیم به گفتار تاریخی دکتر محمّد ابراهیم باستانی پاریزی به نام افشارها در تاریخ و ت کرمان» (ص 14930 تا 1620)، همان گونه که خوانندگان ارجمند نیز می‌دانند این طایفه در تاریخ و ت یزد نیز نقشی داشته‌اند، همچنین به واسطۀ پیوند تنگاتنگ این دو ولایت در طول تاریخ، در این گفتار بسیار به نام یزد بر می‌خوریم. نیز می‌دانیم طائفه افشار یزد از تبار افشارهای کرمان هستند که در عصر صفویّه به یزد آمدند.

آنـگاه به سـراغ گفـتار فرهنـگی قرائت خانه‌های ایران (از نوش‌آفرین انصـاری)

می‌رویم که در آن به قرائت خانۀ طوفان که در تهران به کوشش محمّد فرّخی یزدی برپا شده، می‌پردازد. سپس به سفرنامۀ یزد- بوشهر- بمبئی آقای محمّد جواد افشار می‌رسیم که شرح سفر دکتر محمود افشار و دیگر خویشانش از راه شیراز به بمبئی است.

و در پایان به گفتار تاریخی و ارزندۀ امیراعظم و فتنۀ استاد محمّد در یزد» (از ص 1792 تا 1799) بر می‌خوریم که به کوشش یحیی نوّاب نگارش یافته است، گفتار سعی دارد به گوشۀ تاریکی از تاریخ مشروطۀ یزد که در کمتر جایی بدان اشاره شده، بپردازد. امّیدوارم با آن توانایی که آقای نوّاب در بازگویی و نگارش این یادبوده‌ها دارند، بتوانند به گونه جامع‌تر دیگر گوشه‌های این دورۀ پرآشوب تاریخ یزد را به روی کاغذ بیاورد* تا آیندگان از گذشته خود بی خبر نباشند، به ویژه آن‌که به واسطۀ دوری از پایتخت، کمتر در نشریّات آن روزگار و تاریخ مشروطه یزد از او سخن رفته است.

دفتر چهارم در سال 1367 با 44 مقاله بیرون آمد. در این دفتر مقالاتی به خامۀ غلامرضا رزمگیر با عنوان: نگاهی به غزلی از کبگانی و فرّخی یزدی» (ص 2207-2201)، اکبر قلمسیاه با عنوان: انجمن‌های ادبی یزد» (ص 2300-2292)، دکتر اصغر مهدوی با عنوان: اسناد و مراسلات یزد میان سال‌های 1329- 1282 قمری» (ص 2407-2358) چاپ شده است.

دفتر پنجم با 36 مقاله در سال 1366 از چاپ خارج شد. تنها مقالۀ وابسته به یزد این دفتر: مطبوعات یزد در مشروطیّت» (ص 2677-2637) از حسین مسرّت است.

دفتر ششم دربردارندۀ 30 مقاله است که در سال 1370 منتشر شده و مقاله‌ای با عنوان: باغ دولت آباد یزد» (ص 3121-3114) از مهدی صدری را در خود دارد که شرحی بر قصیده صبای کاشانی در توصیف باغ دولت آّباد یزد است.

دفتر هفتم 32مقاله دارد و به سال 1372 چاپ شده، در این دفتر: زرتشتیان یزد و کرمان در سدۀ پیش» (ص 4010-4005) از جمشید سروش سروشیان و نامۀ ارباب کیخسرو شاهرخ دربارۀ زرتشتیان یزد» از ایرج افشار چاپ شده است.

دفتر هشتم 25 مقاله را در خود جای داده (سال 1373) و مقالۀ ملاّ علی کرم خواهرزاده کریم خان» (ص 4456-4452) از حسن کارگر، به اقامت ملاّ علی کرم در ابرقو یزد می‌پردازد.

دفتر نهم دربرگیرندۀ 41 مقاله است و به سال 1375 انتشار یافته. خواجو و گوشۀ چشمی به یزد» (ص 5216-5201) از حسین مسرّت، تنها مقالۀ یزد این دفتر است.

دفتر دهم، 58 مقاله دارد (سال 1377).

دفتر یازدهم، با 40 مقاله در سال 1378 چاپ شده است.

دفتر دوازدهم، چاپ 1379، دربرگیرندۀ 34 مقاله است.

دفتر سیزدهم، 36 مقاله دارد (سال 1380).

دفتر چهاردهم، با 37 مقاله در سال 1381 چاپ شده است.

دفتر پانزدهم، 41 مقاله دارد (سال 1384).

دفتر شانزدهم، با 37 مقاله در سال 1384 چاپ شده که مقالۀ وجه تسمیّۀ چند نام جغرافیایی مربوط به خاک یزد نوشته علی اشرف صادقی (ص 623-613) دربارۀ یزد است.

دفتر هفدهم، با 38 مقاله در 1387 دفتر هجدم با 40 مقاله در 1388 و دفتر نوزدهم با 28 مقاله در 1389 و دفتر 20 در 1390 چاپ شده است.

*. ویرایش نخست: ندای یزد، س 3، ش 126 (19/11/66): 6. (معرّفی دفترهای 1 تا 3) از جلد 11 به بعد به نام پژوهش‌های ایرانشناسی» چاپ می‌شود.

[1]. قبلاً گفتاری در همین زمینه از وی در مجلّه هنر و مردم به چاپ رسیده بود.

*. افسوس که عمرش وفا نکرد و در سال 1375 به دیار جاوید شتافت.

قنات سازی و قنات داری*

صنایع دستی استان یزد*

ناموارۀ دکتر محمود افشار*